Ветеровски: Со новите преференцијални правила за потекло на стоките извозот треба дополнително да се зголеми за 6,3% на годишно ниво

Интервју

---

ЗЛАТКО ВЕТЕРОВСКИ, помошник директор во Царинска Управа

Од ноември почнува примената на новите преференцијални правила за потекло на стоки кои носат големи придобивки и олеснувања за македонските компании. Златко Ветеровски, помошник директор во Царинската управа ексклузивно во интервју за специјализираниот портал ИзвозМК објаснува што значат овие преференцијали правила за потекло на стоките и какви придобивки носат за македонските компании.
“Со промените од новите префренцијални правила за потекло на стоки ќе бидат засегнати сите економски оператори во нашава држава што се занимаваат со извоз. Со оглед на тоа што околу 85% од целокупниот извоз на Република Северна Македонија се врши со земјите-членки на Европската Унија, на ЕФТА и на ЦЕФТА, новите преференцијални правила за потекло на стоки ќе отворат поголеми можности за извоз на овие пазари, бидејќи условите за стекнување на преференцијално македонско потекло ќе бидат значително олеснети и подобрени. Новите правила за потекло на стоки им отвораат можности за диверзификација и поголеми можност за купување на поевтини суровини на светскиот пазар, бидејќи со укинувањето на правилото за забрана на враќање на увозни давачки, економските оператори во Република Северна Македонија ќе можат да купаат суровини на светските пазари, без да се плашат дека ќе треба да плаќаат царина за нив доколку биле привремено увезени заради облагородување”, објаснува Ветеровски.

ИзвозМК: Од ноември  почнува примената на новите преференцијални правила за потекло на стоки. Можете ли да објасните што конкретно подразбираат овие правила и какви промени носат за компаниите во надворешно-трговското работење?

Ветеровски: „Правилата за потекло“ се мошне важен елемент на секој договор за слободна трговија, бидејќи со нивна помош се утврдува дали одредена стока ќе се увезува со плаќање на увозна царина. „Потеклото“ е „економска националност“ на стоките што се тргуваат. Со постапките за проверка се обезбедува дека царинските органи можат да го проверат потеклото и да им овозможат на економските субјекти да го докажат потеклото на стоките. Кога се исполнети сите неопходни услови, стоките со преференцијално потекло можат да бидат увезени со пониски стапки на царина, или со царинска стапка 0, врз основа на одредбите од договорот за слободна трговија. Со правилата за потекло се предвидуваат условите и критериумите што треба да ги исполнат производите заради добивање на преференцијален третман, како што се минамалната локална обработка, содржина или додадена вредност.

Досега одредбите за преференцијалните правила за потекло беа регулирани со одредбите на Пан-евро-медитеранската (ПЕМ) конвенција за потекло на стоките. Оваа Конвенција имаше за цел создавање на заеднички правила за потекло помеѓу земјите-членки на ЕУ и 24-те држави во ПЕМ зоната (ЕФТА, Турција, ЦЕФТА, земјите од Источното партнерство и медитеранските земји).

ПЕМ конвенцијата ќе остане и понатаму во целосна примена помеѓу договорните страни на ПЕМ конвенцијата како што е случај сега. Меѓутоа, економските оператори и производителите ќе имаат можност од ноември да ги применуваат новите ревидирани преференцијални правила за стоките со кои тие тргуваат повеќе, отколку со примена на сегашните ПЕМ правила, во зависност од тоа што повеќе им одговара. Нивната употреба, според тоа е дополнителна можност, и не претставува обврска.

Ревидираните преференцијални правила за потекло се базираат на крајниот резултат на преговорите во рамките на ПЕМ конвенцијата, што суштински беа завршени во ноември 2019 година со презентирање на финалниот сет на преференцијали правила за потекло.
Меѓутоа, одредени договорни страни на ПЕМ, сепак не беа во можност да го прифатат и поддржат крајниот пакет на преференцијални правила, очекувајќи преговори за одредени дерогации (отстапувања) од овие преференцијални правила за потекло на билатерална основа. Резервациите што беа искажани се однесуваа на некои специфични аспекти од правилата (на пример, за текстилните произоди, некои земјоделски производи и обоени метали). Секретаријатот на ПЕМ конвенцијата и Европската Комисија и понатаму ќе продолжат со билатерални разговори со сите овие договорни страни со цел да се разгледаат начините за разрешување на овие прашања/дерогации, со цел постигнување на главната цел – завршување на процесот на ревизија на правилата за потекло во Конвенцијата и нивно прифаќање од страна на сите договорни страни.

Европската Комисија очекува дека овој процес на ревизија на конвенцијата треба да се заврши што поскоро, со цел ревидираната ПЕМ конвенција да може во иднина повторно да се користи како единствен сет на правила за потекло во целиот регион.

Европската унија и придава големо значење на ПЕМ конвенцијата, бидејќи со неа се обезбедува единствен сет на правила за потекло што во моментов се применуваат во ЕУ и во целото пошироко соседство на ЕУ. Во исто време, со оглед на тоа што правилата за потекло од ПЕМ конвенцијата беа усвоени во 1990-тите, беше неопходно да се воведат нови правила за потекло во разумен период на време. Додека се чека на завршување на процесот на ревизија на ПЕМ конвенцијата, чиј краен период не може точно да се утврди, неопходно беше на соседите на ЕУ да им се понудат пофлексибилни и помодерни правила за потекло, како што Европската Унија има веќе во поновите преференцијални трговски договори со Кореа, Канада или Јапонија.

Целта на новите преференцијални правила за потекло на стоките е да се модернизираат и подобрат правилата за потекло што се содржани во договорите за префренцијална трговија. Во Република Северна Македонија новите преференцијални правила за потекло на стоки ќе стапат во сила преку измена на Спогодбата за стабилизација и асоцијација што треба да почне да се применува од ноември 2021 година. Целта на оваа ревизија е да се промовира економската интеграција и да се олесни трговијата со ЕУ. Во исто време, во тек е постапка за менување и на ЦЕФТА договорот за слободно трговија, како и на договорите за слободна трговија со ЕФТА, Турција и Украина.

Промените што ги носат новите ревидирани преференцијални правила за потекло се следниве:

• Еден од главните нови елементи на новите преференцијални правила за потекло е тоа дека операциите или „додадената вредност“ што е потребна за производот да добие преференцијално потекло е тоа што може да биде поделена помеѓу неколку држави што ги применуваат овие нови ревидирани правила за најголем број на производи. Ова се нарекува „целосна кумулација“ и со неа се олеснува интеграцијата на синџирите на снабдување во рамките на ПЕМ зоната,

 

• Правилата за потекло што се применуваат за одредени производи ќе бидат повеќе флексибилни и полесни за примена: прагот за употреба на матерјали без потекло и компоненти ќе бидат зголемени и за најголем број на производи, сегашната забрана за враќање на царина ќе биде укината. Со ова ќе се овозможи, царинските давачки што се платени за увозните компоненти вградени во производи што се извезуваат да можат да се вратат. Со ова ќе се промовира конкуретноста на извозниците,

• Други подобрувања се однесуваат на делот на логистика, каде сегашното правило за „директен транспорт“, што е многу тешко за стоките што транзитираат низ странска земја да го задржат нивното преференцијално потекло, ќе биде заменето со пофлексибилно правило за „не-манипулација“. Во областа на царинските постапки, ќе биде олеснето издавањето на доказот за потекло, на начин изјавата за потекло од производителот, или електронското издавање и поднесување на доказите за потекло ќе биде прифаќано.

 

ИзвозМК: Какви придобивки конкретно ќе донесат за компаниите од различни индустрии?

Ветеровски: Придобивките се големи и носат низа поволности. Големи погодности ќе имаат сите индустрии, но најголеми ќе имаат компаниите што произведуваат технолошко современи производи, особено компаниите од автомобилската индустрија и компаниите во ТИРЗ. Големи погодности ќе имаат и компаниите од прехранбената и преработувачката индустрија.

Ќе наведам неколку примери. Во еден пример, доколку некоја компанија во Република Северна Македонија произведува и извезува душеци во ЕУ, со новите полесни и пофлексибилни правила за потекло, таа ќе има поголеми можности да користи суровини без потекло во поголем износ од досегашниот и така да добива македонско преференцијално потекло и душеците да ги извезува во ЕУ без царина. Така доколку сегашното правило за потекло за душеци според ПЕМ конвенцијата е „производство во кое вредноста на сите употребени материјали не надминува 40% од цената франко фабрика на производот“, новото преференцијално правило за потекло е „производство во кое вредноста на сите употребени материјали не надминува 50% од цената франко фабрика на производот“. Тоа значи, дека производителот на душек, сега има можност за 10% повеќе да користи материјали без потекло (странски стоки) и да добива македонско потекло.

Во друг пример, со укинувањето на правилото за забрана за враќање на увозни давачки, економските оператори ќе можат слободно да користат суровини и материјали од странство во постапка на увоз за облагородување и при извозот да добијат и македонски ЕУР 1 и да не платат увозни давачки за добиен ЕУР 1, што досега не беше случај. Практично, доколку некој производител на кечап, сака да увезе доматно пире од Кина, тој може доматното пире да го увезе без царина во царинска постапка на увоз на облагородување. После производството на кечап и после исполнувањето на условите од специфичното правило за потекло за кечап „производство од материјали од било кој тарифен број“, извозникот може да добие и доказ за потекло ЕУР 1 и да го извезе во ЕУ без царина.
Исто така, според новите правила за укинување на забраната за враќање на увозни давачки, економскиот оператор нема обврска да плати царина на доматното пире според член 232 од Царинскиот закон, што беше случај досега. Со овие нови правила, македонските производители добиваат големи можности за увоз на суровини без царина од трети земји и извоз на готовите производи во ЕУ, исто така, без царина. Со ова се ублажува и ефектот на високи царини за одредени сурови и материјали за прехранбената индустрија и сите преработувачки индустрии.

ИзвозМК: Како компаниите ќе можат да ги применуваат новите правила ? Дали е потребно да исполнат одредени предуслови?

Ветеровски: Со усвојувањето на Одлуката за предвремена примена на измените на Протоколот за потекло на стоки од Спогодбата за стабилизација и асоцијација помеѓу Република Северна Македонија и Европската Унија што треба наскоро да биде усвоена од страна на Владата, ќе биде обезбедена правна основа за примена на ревидираните преференцијални правила за потекло на стоките од почетокот на месец ноември 2021 година. Со самото објавување во Службен весник компаниите ќе можат да ги применуваат овие нови, пофлексибилни и помодерни преференцијални правила за потекло на стоки. Единствен предуслов е само проверка на новите правила со старите правила и доколку утврдат дека за нив се содржани нови погодности и корисности да ги прилагодат деловните процеси и производствените процеси, според одредбите на новите преференцијални правила за потекло на стоките.

ИзвозМК: Кои се економски оператори ќе бидат засегнати со овие промени?

Ветеровски: Со промените од новите префренцијални правила за потекло на стоки ќе бидат засегнати сите економски оператори во нашава држава што се занимаваат со извоз. Со оглед на тоа што околу 85% од целокупниот извоз на Република Северна Македонија се врши со земјите-членки на Европската Унија, на ЕФТА и на ЦЕФТА, новите преференцијални правила за потекло на стоки ќе отворат поголеми можности за извоз на овие пазари, бидејќи условите за стекнување на преференцијално македонско потекло ќе бидат значително олеснети и подобрени. Новите правила за потекло на стоки им отвораат можности за диверзификација и поголеми можност за купување на поевтини суровини на светскиот пазар, бидејќи со укинувањето на правилото за забрана на враќање на увозни давачки, економските оператори во Република Северна Македонија ќе можат да купаат суровини на светските пазари, без да се плашат дека ќе треба да плаќаат царина за нив доколку биле привремено увезени заради облагородување.

Со новото правило за целосна кумулација на потеклото на стоките, некои економски оператори ќе бидат охрабрени да инвестираат во земјите на ЦЕФТА или ЕУ, со цел стекнување на македонско потекло и поголеми можности за извоз. Пофлексибилните правила за кумулација треба да ја олеснат економската интеграција на нашата држава на регионалниот економски пазар  и консолидација и развој на интегрирани синџири на снабдување со земјите од регионот што ги применуваат новите преференцијални правила за потекло. Според анализите што се правени, според новите услови за потекло, македонскиот извоз треба дополнително да се зголеми на годишно ниво за 6,3%.

 

ИзвозМК: Каква е улогата на Царинската управа во примената на овие правила?

Ветеровски: Правилата за потекло претставуваат важен инструмент на трговската политика. Тие самите по себе не претставуваат инструмент на трговската политика и не се употребуваат заради остварување на одредени трговски цели, директно или индиректно. Префренцијалните правила за потекло се користат со цел да се искористат различните инструменти на трговската политика и тие, исто така, можат да се користат за постигнување на специфичните цели на националната политика.

Од тој аспект, Царинската управа има клучна улога во примената на одредбите за правила за потекло на стоките, од низа аспекти. Првенствено, царинските органи се одговорни за правилна примена на новите преференцијални правила за потекло, со оглед на тоа што еден од доказите за потекло – уверението за движење ЕУР 1 се оверува од страна на царинските службеници. Во другите случаи, кај издавањето на другиот вид на доказ за потекло – изјава во фактура од страна на одобрени извозници, Царинската управа треба да обезбеди доволно ниво на обука и запознаетост на сите извозници и производители како правилно да ги користат овие преференцијални правила за потекло.

Во процесот на дигитализација на царинското работење и безхартиени царински постапки, се повеќе се наметнува потребата извозниците самостојно да го утврдуваат и изјавуваат македонското преференцијално потекло на трговските фактури, преку инструментот што се нарекува изјава во потекло. Оваа изјава за потекло, доколку станува збор за вредност на стока над 6.000 евра може да ја издаваат само одобрени извозници, врз основа на претходно издадено одобрение од Царинската управа. Затоа, ги охрабрувам сите извозници и производители што е можне повеќе да ги користат овие изјави за потекло, како еден вид на безхартиен ЕУР 1, со цел да заштедат време и да можат целосно да ги користат безхартиените царински постапки.

Во наредниот период, Царинската управа ќе организира обуки и работилници за економските оператори заради пошироко запознавање и употреба на новите преференцијални правила за потекло на стоките.