Колумна
ЉУПЧО ВЕЛЕСКИ, директор за извоз во “Витаминка”
Во изминатата деценија, појавата на сè помоќни дигитални технологии и дигитални инфраструктури, резултира со динамична трансформација на деловните процеси, маркетинг моделите и видовите на производство / услуги.
Дополнително, пандемијата и здравствените заштитни мерки, кои доминантно беа (и сеуште се) во насока на рестрикција и суспензија на мобилноста (патувањата), физичките и социјалните контакти, уште подраматично ги забрзаа процесите на префрлање на деловните активности од off-line во on-line.
Оваа нова состојба го наметна императивот за „дигитална трансформација“ на граѓанството, компаниите и институциите, како клучен термин кој што ги изразува организациските промени предизвикани од дигиталните технологии.
Некои општества (САД, Кина, Западна Европа се подразбира, но и Естонија на пр. што е можеби најинтересно за нас) ги антиципираа и креираа овие трендови и правовремено дигитално се трансформираа, така што „новата реалност“ предизивикана од пандемијата, барем во овој сегмент, им падна многу полесно и побезболно.
Други земји, меѓу кои за жал и нашата, се уште се далеку од овие процеси, па од една страна, тоа ги отежнува и забавува деловните активности, а со тоа и животот, а од друга страна, не може да се ужива додадената вредност на дигитализацијата.
Кога се зборува за дигитализација на деловните активности или дигитализација на извозот, најчесто се мисли на e-business или e-commerce. Последите години, во Индустријата за широка потрошувачка (FMCG) интензивно циркулира терминот E-tailing (electronic retailing), кој што може да вклучува продажба на производи за широка потрошувачка од еден деловен субјект до друг деловен субјект – business to business (B2B), бизнис до потрошувач – business to custоmer (B2C) и/или потрошувач до потрошувач – customer to customer (C2C).
Се разбира, актот на електронска купопродажба е операција која е највидлива за обичниот набљудувач и многумина ја поистоветуваат со дигитализацијата. Тоа се разбира е малку потесно дефинирање на феноменот.
Според Европската комисија, дигитализацијата е процес кој што започнува од моментот кога еден субјект (индивидуално лице, компанија, институција) започнува со размислување за воведување и применување на дигитална технологија, или супституција на традиционалните процеси со дигитални, во сите подрачја на работењето и живеењето и трае се до нивната потполна интеграција.
Во деловните активности, дигитализацијата најчесто се однесува на овозможување, подобрување и трансформација на деловните операции, деловните функции, модели, процеси и активности со користење на дигиталната технологија. Тоа не е еднократно, туку перманентно, постојано.
Целта на дигитализацијата е да се овозможи автоматизација, да се подигне квалитетот на податоците и нивното структурирање, а клучните предности на дигитализацијата се: зголемена ефикасност, намалување на оперативните трошоци, зголемена можност за анализи на податоците, брзина и заштеда на време и труд, релативизирање на географските растојанија, сигурност и намалување на можности за човечки грешки.
Веројатно се уште нема валидно научно истражување кај нас, но една субјективна проценка е дека македонските компании кои се високо интернационализирани и динамично извезуваат, се во значајна мерка високо дигитализирани. Посебно големите компании од било која индустриска гранка, но и компанииите од ИТ индустријата од било кој формат.
Суштина на интернацонализацијата или извозот е поврзување на домашните компании со странски деловни субјекти, индивидуи и институции. За да биде успешна во тие релации, домашната компанија, во случајот македонската, мора да применува деловна филозофија, стандарди, технологии кои се прифатливи за странскиот деловен субјект, посебно ако тој доаѓа од високо развиенот свет.
Според тоа, ако дигитализацијата на работењето, последните години е незаменлив и незапирлив тренд на глобално ниво, тогаш, следствено на тоа, домашните компании за остварување на квалитетни меѓународни релации, мора, исто така, да бидат високо дигитализирани.
Интернационализацијата и дигитализацијата се правопропорционално зависни и се во блиска интеракција.
Претходоно споменав дека најзабележлив дел во дигиталната трансформација е сегментот на e-commerce, односно платформите за електронска купопродажби, кои посебно со пандемијата доживеаа кулминација, иако и претходно, во последните години, трендот на e-commerce беше енормно масивен и веќе зафаќа лавовски дел во вкупната продажба.
Го знаеме сите статусот, волуменот и профитабилноста на Amazon, Ali express, eBay и Alibaba и уште илјадници глобални, регионални и национални платформи за електронска продажба, така што, практично нема производ што не е предмет на електронска продажба, ниту производител што не продава на интернет.
Според Министерството за трговија на Кина, во 2020 година електронската трговија во таа земја (најголема светска економија) имала раст од 14,8% и имала удел од 24,9% во вкупната малопродажба во Кина.
Овој незапирлив глобален тренд ги принуди и најголемите “brick and mortar” трговци во светот, паралелно да ги развиваат и своите дигитални продажни платформи, односно да имаат omnichannel стратегија.
E-tailing-от нема никогаш во целост да го земени класичниот shopping, бидеќи му недостасува еден од круцијалните елементи т.н. customer shopping experience или „задоволството на купувањето“, но дефинитивно перманетно ќе го зголемува својот удел во вкупната купопродажба.
Што значи дигитализацијата за една македонска компанија?
Ако се имаат во предвид погоре презентираните информации, поедноставено, како изгледа една солидни дигитализирана (дигитално трансформирана) македонска компанија и кои се функции дигитално ги операционализира во своето секојдневно работење?
Како основа, би требало да поседува интегриран компјутерски софтверски систем каде ќе бидат интегрирани и достапни за контрола и анализа следниве процеси: синџирот на снабдување (Supply Chain Management), управување со производството, управување со финансиите, управување со услугите, ЦРМ (Customer Relationship Management), Е-бизнис, дистрибуција, продажба, маркетинг.
Понатаму, истрaжувањата (Dethine, Enjolras, Monticolo, 2020) детерминираат три категории на групи на активности: e-commerce, e-marketing и e-business каде дигитализацијата има силно позитивно влијание врз вкупното работење и посебно врз процесите на интернационализација на компаниите.
Прво, e-commerce, што ги опфаќа трансакциите: business to business (B2B), business to consumer (B2C), активностите поврзани со управување на синџирот на снабдување (Supply Chain Management), networking (вмрежување и партнерство), комуникација.
Примена на EDI (Electronic Data Interchange) стандардот за комуникација помеѓу два информациони системи на различни деловни субјекти за размена на податоци, најчесто деловни документи, без човечка интервенција.
Второ, e-marketing, што подразбира користење на дигитализацијата за маркетинг и промоција. Со дигиталната трансформираност компанијата добива на отвореност и достапаност, како и неограничени можности за вмрежување (networking), промовирање на социјални и комуникациски платформи и креирање brand equity, како и прибирање, селектирање и анализирање на податоци, кои се основа за креирање на оперативни и стратешки одлуки и активности (business intelligence – BI „деловно разузнување“).
Компанијата ја зајакнува својата on – line комуникација и со посредство на социјалните мрежи ја интензивира фреквенцијата на контактирање и ја зацврстува својата врска со крајните корисници. Електронската интерконекција и овозможува на компанијата да прибере маса на корисни информации од различни извори и на таа основа да креира тактички и стратешки политики. Сето тоа без оглед на географските дистанци, културолошките разлики, потрошувачките навики.
Дигитализацијата овозможува да се надминат овие бариери и едноставно да се допре до деловниот партнер (B2B) или корисникот на производите (B2C) некаде на крајот од светот (за промотивни, комерцијални или аналитички цели, без разлика), да се персонализира (индивидуализира) понудата и да се споделат заедничките искуства.
Трето, e-business, што значи формирање на интегрирана дигитална база со сите информации и процеси што циркулираат во компанијата, што дава можност за интеракција меѓу сите инволвирани субјекти и стандардизација и контрола на процесите во сите фази (производство, набавка, продажба, логистика, финансии, развој, маркетинг и сл.), без оглед на времето и физичките дистанци, со што во голема мерка ја редуцира интер-организациската неизвесност и го зголемува взаемното разбирање.
Примената на новата дигитална технологија дава широко можности за видео и теле конференции (Microsoft teams, Zoom) за B2B, отвора нови хоризонти во обезбедување на перманентна едукација на вработените со посредство на погоре споменатите платформи. Сето ова во суштина ги подига извозните (но и вкупните) перформанси на компанијата.
На крај, оваа спомената група на домашни компании, кои што имаат досегнато солидно ниво на дигитализација, нормално не егзистираат во стаклено ѕвоно, туку се составен дел од нашата поширокота заедница, која, пак, дава поинакви сигнали во контекст на дигитализацијата.
Имено, впечаток е дека институциите, МИСП (кои сочинуваат преку 95% од сите регистрирани деловни субјекти во земјата), како и најголем дел од популацијата, се далеку од овие процеси. Кај овие претходно споменати категории како да има еден општа недовербa и страв од дигитализацијата, како да се работи за terra incognita. Па, веројатно поради тоа, бескрајни редови на очајни луѓе пред банките и државните институции, апсурдни ситуации при обезбедување на разни документи од јавниот сервис, водење на двојна евиденција: дигитална и хартиена – „за секој случај“ и сл. ситуации, кои би можеле да се надминат со неколку кликнувања на компјутерот или паметниот телефон.
Фронталната дигитализацијата на опшеството, покрај подигањето на стандардите во инфраструктурата и функционирањето на правната држава, со сигурност се основните претпоставки за развој на оваа заедница.
