Во студијата објавена во 2015 година од Светска банка, времето на чекање на границите на Западен Балкан (кон ЕУ и меѓу себе) се проценува на околу 26 милиони часа годишно.
Светската банка ги процени трошоците за Западен Балкан од овие постојни непотребни задржувања на границите, во опсег од 250 до 300 милиони евра годишно. Ова ги вклучува и трошоците на транспортниот сектор (транспортни и логистички компании), но исто така и пропуштените можности во однос на економската привлечност и конкурентноста на регионот воопшто.
Првото видливо влијание се многу високите трошоци за логистика – скоро двојно поголеми во споредба со земјите-членки на ЕУ.
Времето на чекање и трошоците може да се намалат преку подобрени системи и инфраструктура и подобра координација, поттикнување на поврзаноста помеѓу партнерите преку покоординирани постапки и ажурирана инфраструктура и ИТ опрема за граничните премини.
Еден од најуспешните примери на регионална соработка е воспоставувањето на Зелените коридори / ленти на почетокот на КОВИД-19 пандемијата со цел да се спречи недостиг на основни добра и медицинска опрема. Транспортната заедница, Регионалниот совет за соработка и ЦЕФТА издејствуваа одобрување на заедничкиот предлог на највисоко политичко ниво што овозможи:
-
- Зелените коридори / ленти да се функционални низ целиот регион
- Договорен е список на неопходни добра што имаат приоритетен премин на Зелените ленти. Тоа е список на медицински производи, основни прехранбени производи и добиточна храна; Постапките за царина и инспекција се применуваат редовно и не е потребна нова документација за увоз / извоз;
- Воспоставена е електронска размена на информации за неопходните стоки пред пристигнувањето, преку Системот за електронска размена на податоци (СЕЕД) помеѓу царинските управи и другите агенции.
- Укинати беа режимите на конвој кои влијаеа на пристапноста и времето на патување;
80% од сите камиони користеа Зелени коридори и скоро половина од милиони камиони имаа корист од приоритетниот премин и поедноставените процедури во 2020 година, што имаше влијание врз намалувањето на трговските трошоци.
Ефикасноста на системот ги идентификуваше тесните грла и го покажа патот кон идни активности.
Aнализата покажа дека времето на чекање на трговците било приближно два пати пократко на премините во рамките на ЦЕФТА, отколку на граничните премини со ЕУ.
„Мора да ги искористиме добрите резултати на Зелените ленти и тие мора да се одржат и прошират! Тие треба да продолжат да и служат на економијата и флуидноста на границите за време на пандемијата, но и потоа. Треба да се адаптираат со цел да останат зелени засекогаш – исто така треба да се гледаат како алатка за олеснување на трговијата низ целиот регион и низ целата транспортна мрежа. Ова ќе донесе позитивни придобивки за деловните субјекти основани и во ЕУ и во регионот “ – смета Матеј Закоњшек, директор на Транспортната заедница.
И покрај тоа што на границата ЕУ-Западен Балкан ситуацијата беше контролирана се покажа дека најголемите задржувања се случуваат на границите на Западен Балкан со ЕУ. На пример, просечното време на чекање на некои гранични премини Западен Балкан – ЕУ надминува два часа, а пријавени се случаи на чекање и до четири часа.
Сообраќајниот застој можеби не е нужно поврзан со мерките за санитарна криза, туку со долготрајни проблеми како физичкиот капацитет на граничните премини, недостатокот на инфраструктура, опрема, технологија и ресурси, условите за работа како и вкупниот тренд на сообраќајот и шпиц часови.
„Идејата е прво да се прошират Зелените ленти во регионот и да се применуваат за расиплива стока, овошје и зеленчук, живи животни од доверливи економски оператори, кои ќе имаат приоритетен третман, како и да се прошират лентите на други гранични премини покрај сегашните долж главната мрежа во Западен Балкан 6. Второто прашање на кое работиме во моментов е да го прошириме концептот на Зелените ленти на граничните премини со ЕУ, така што во реалноста двата концепта (еден во рамки на ЕУ и еден во ЗБ6) се среќаваат на заедничките гранични граници и одредени стоки имаат приоритет на сите гранични премини. Прво, медицинските материјали, а потоа се надеваме, постепено и друга заеднички договорена стока. Исто така, овој концепт треба да осигури дека нема да се наметнуваат никакви дополнителни ограничувања на ниту еден наш возач и на други транспортни работници при влез во ЕУ “ вели Матеј Закоњшек, директор на Транспортната заедница.
„Непречениот проток на медицински материјали секако е приоритет во моментот. Ние понатаму ќе работиме на проширување на списокот на стоки и ќе ја потрошиме соработката помеѓу ЦЕФТА-страните со земјите-членки на ЕУ. Нашата цел е да го намалиме времето на чекање на точките на премин за најмалку 30%, а силните, усогласени и заеднички напори покажуваат дека можеме да бидеме уште пооптимистични “ – вели Емир Ѓикиќ, директор на Секретаријатот на ЦЕФТА.
Концептот за поврзување на Зелените ленти докажува дека ЕУ и Западен Балкан се подготвени здружено да се справат со заедничките предизвици преку подобрени модели на гранично управување, како што се едношалтерски систем и заедничките гранични контроли заедно со инфраструктурните интервенции на граничните премини и воведувањето на нова современа опрема и дигитална технологија.
„Ги направивме процедурите поефикасни со отстранување на најсериозните извори на неефикасност и непотребно оптеретување на премините. Благодарение на поедноставените и усогласени процедури, Зелените коридори / ленти ја одржаа трговијата и имаа позитивно влијание врз нарушените трговски текови за време на пандемијата. Идентификувањето на бариерите и намалувањето на трговските трошоци во рамките на продолжението на „позелената“ иницијатива е наш клучен приоритет. Според некои проценки, регионот може да заштеди и до 800 милиони евра со Зелените коридори/Ленти и ние сме посветени на искористување на потенцијалот што го нуди иницијативата. Работиме на проширување на Зелените коридори и Зелените ленти на премините со ЕУ. Со соседните земји членки на ЕУ, го договоривме списокот на стоки (медицински материјали) што ќе имаат корист од приоритетниот премин, а тоа ќе го олесни товарот со кој граничните служби често се соочуваат и ќе го намали времето на чекање за трговците. Поефикасен транспорт и олеснување на трговијата значи дека компаниите ќе имаат корист и од подобро интегрираните синџири на снабдување со пазарот на ЕУ.“смета Емир Ѓикиќ, директор на Секретаријатот на ЦЕФТА.
