ИзвозМК: Изминатава година беше една од најтешките со кои се соочила државата во досегашната независност, како на економски, така и на општествен и здравствен план. Последните податоци покажуваат дека економијата полека почнува да заздравува. Какви се проценките за економијата за годинава и следната година и колку сте задоволни од тоа колку како Влада успеавте да им помогнете на граѓаните и бизнисите?
Битиќи: Статистичките податоци покажуваат дека во вториот квартал економијата влезе во фаза на опоравување. Но, сметам дека опоравувањето на економијата ќе трае и нема да биде со толку брзо темпо како што очекувавме пред една година, бидејќи се уште ќе биде под влијание на здравствената состојба. Сведоци сме дека, за жал, пандемијата не стивнува, не само кај нас, туку и низ целиот свет. Сепак, охрабрувачки се податоците во скоро сите сегменти од економијата. Вториот квартал заврши со раст на БДП од 13,1%. Но, тоа што ме охрабрува е дека минатата година, со сите мерки кои ги преземавме, успеавме да имаме еден од најмалите падови на БДП во регионот. Тоа значи дека мерките биле добро конципирани и имале значителен ефект. Според нашите проценки, без пакетите за економска поддршка, падот на БДП би бил 8,7%, наспроти падот од 4,5% кој го имавме минатата година. Жалам што дел од мерките кои беа донесени не го дадоа својот ефект во 2020 година, заради неможноста навреме да се изгласаат и реализираат.
Вториот момент кој ќе придонесе за добри резултати во следниот период е што мерките освен за поддршка на најпогодените, имаа и развојна компонента. На пример, беше воведена државната гарантна шема, како нов механизам за финансирање на стопанството, во период на пандемија со цел да го подобри пристапот на компаниите до финансиски средства.
Благодарение на мерките кои беа преземени успеавме да спасиме 120 илјади работни места и да ја намалиме невработеноста и во време на криза. Очекувањата се 2021 година да заврши со стапка на невработеност од 15%, со најмалку 15 илјади дополнително креирани работни места и раст на економијата од 4,1%, што ќе биде добра почетна основа за наредните години, кога се очекуваат стапки на раст на економијата од 5% до 5,2%.
ИзвозМК: Кои ќе бидат главните носители на растот на економијата од над 5%?
Битиќи: Македонската економија го нема луксузот на постепено прилагодување и ќе мора брзо да се прилагоди за да го фати моментот кој се отвора во пост ковид периодот. Македонските бизнисмени и стопанството во оваа криза покажаа дека имаат капацитет да се прилагодат. Треба да бидеме свесни на два моменти кои создаваат нови можности за нашата економија. Првиот е моментот на nearshoring или доближување на вредносните синџири на големите економии и второ, зголемување на конкурентноста на македонските компании за да можат да се приклучат кон тие вредносни синџири на снабдување, не само кон Европската унија, туку и кон економијата на Западен Балкан.
Зголемувањето на конкурентноста е клучот и сметам дека правиме добри чекори во овој правец. На пример, поддржуваме воведување на нови технологии од страна на сите компании кои се во производствениот процес или кои влегуваат во производствени процеси. Во 2017 година кога стартуваше мерката за поддршка на инвестиции преку Законот за финансиска поддршка имаше само 12 компании кои беа поддржани во процесот на нови инвестиции. Во 2020 година веќе имаме 245 компании, за да според последните информации, годинава ја завршиме со 350 поддржани компании кои влегуваат во нови инвестициски проекти.
Ме охрабрува фактот дека се повеќе компании влегуваат во производствениот сектор, бидејќи сметам дека е неопходно македонската економија да се реструктира. Со сегашната структура на економијата сме премногу ранливи. Две третини од БДП се должи на приватна потрошувачка, 15% на јавната потрошувачка, и секако и понатаму имаме трговски дефицит кој ако се следи трендот низ годините константно се намалува. Ако ја гледаме структурата на БДП од производствен аспект, таа мора да се промени во насока на поголемо учество на производството со поголема додадена вредност. Затоа, сметам дека треба да се поддржуваат сектори кои создаваат додадена вредност во економијата.
При крај е подготовката на т.н смарт или паметна специјализација, која треба да покаже кои се петте клучни сектори во македонската економија. Исто така, во фаза на подготовка е Националната развојна стратегија, која ќе треба да ги даде правците за развој на државата во следните 20 години.
ИзвозМК: Каде во овие стратегии, според Вас, би требало да се најде извозот. Колку имаме капацитет за економски раст и развој базиран на извоз, ако се знае дека сегашната слика во извозот покажува преголема концентрација на малку пазари, малку компании и индустрии кои имаат капацитет да се натпреваруваат на глобално ниво?
Битиќи: Последните 30 години економскиот модел се потпираше на поттикнување на потрошувачката, без да се има во предвид што тоа значи во поглед на креирање на додадена вредност во економијата. За прв пат воспоставуваме систем за следење на државната помош и мерење на ефектите од секој еден денар дадена државна помош. Не сите средства дадени како поддршка во изминатиот период го дале ефектот и за жал не биле потрошени за да создадат нова додадена вредност.
Најнапред, компаниите мора да бидат свесни дека мора да ја зголемат својата конкурентност ако сакаат да се натпреваруваат на глобално ниво. Конкурентноста се зголемува со инвестиции во висока технологија, воспоставување на високи стандарди, кои се клучни за влез во вредносните синџири на големите компании и економии и неминовно воведување на дигитализација на процесите. Но, компаниите не можат сами да го реализираат ова, бидејќи најчесто немаат толкав финансиски капацитет.
Во следниот период фокусот ќе биде ставен на поддршка на компаниите во процесот на зголемување на конкурентноста. Без разлика дали станува збор за компании кои се дел од вредносниот синџир на домашната економија или се извозно ориентирани.
Уште еден важен фактор за поголема конкурентност на компаниите и економијата е човечкиот капитал. Многу често слушаме дека човечкиот капитал е многу важен. Но, што направивме во изминатите 30 години на овој план? Затоа, фокусот во следните 20 години, преку новата Национална развојна стратегија, ќе биде насочен кон поголемо инвестирање во истражување и развој, со што ќе се креираат високо платени работни места со цел умот да остане тука. Тоа за мене е грижа за човечкиот капитал.
Сигурно дека не може како мала економија да конкурираме на една Германија, но може да се потрудиме најдобро што можеме да ги искористиме сите ресурси кои ги имаме за да создадеме поголема додадена вредност. Затоа, ќе ги поддржиме компаниите во креирање на нови работни места, но само ако платите кои се исплаќаат за тие работни места се минимум 50% повисоки од минималната плата во државата.
ИзвозМК: Но, сепак на крајот за некоја компанија, било да е домашна или странска, да одлучи да инвестира во земјава, мора да има конкурентна средина за водење бизнис. Во реалноста постојат многу пречки кои ја намалуваат конкурентноста на фирмите, почнувајќи од непотребно високи царини за увоз на суровини и материјали кои не се произведуваат во земјава, превисоки парафискални давачки, па се до неефикасен правосуден систем, неквалитетен образовен систем… ?
Битиќи: Ние како влада во изминатите четири години донесовме повеќе автономни мерки за намалување или укинување на царини отколку што беа донесени во претходните 12 години. Исто така, во време на пандемија, Владата минатата година донесе две автономни мерки за намалување или укинување на царините на 117 суровини и репроматеријали со цел да ја зголемиме конкурентноста на компаниите.
Се нафативме на уште еден голем предизвик, а тоа е ревидирање на Законот за царински тарифи со цел царините за суровините кои се користат во производството да се усогласат со оние во ЕУ, без разлика кога ќе станеме членка. Станува збор за обемен процес, на кој работиме веќе девет месеци и веќе сме при крај. Зборуваме за 550 царински кодови со кои ќе се усогласат царините со оние во ЕУ, а некои дури и ќе бидат целосно укинати. Свесни сме дека со ова ќе се влеат помалку приходи во буџетот, но од друга страна сме уверени дека со зголемување на конкурентноста на компаниите приходите во буџетот ќе бидат натфрлени, бидејќи ќе се зголемат производството и продажбите дома и во странство.
Понатаму, на полето на парафискални давачки, во изминатиот период се правеше ревизија, според која 75% од тие давачки ќе бидат или укинати или намалени во следниот период.
