Интервју


МАРКО МАНТОВАНЕЛИ, директор на Канцеларијата на Светска банка

 

Марко Мантованели, директорот на Канцеларијата на Светската банка во интервју за ИзвозМК зборува за тоа каков треба да биде фокусот на политиките на Владата во перидот на закрепнување, какви измени во даночниот систем ќе бидат потребни да се направат и за поддршката на која земјата може да смета од Светската банка.

 

 

ИзвозМК: Светот се соочува со економски крах предизвикан од пандемијата со Ковид 19, со шок и на страната на побарувачката и на страната на понудата. Какви се  проценките, со какви последици  ќе се соочи светската економија годинава и колку долго ќе треба за да се опорави?

 

Мантованели: Пандемијата на коронавирус е посериозен негативен шок од глобалната финансиска криза во 2008 година и првенствено е здравствена криза проследена со системски шок на агрегатната понуда и побарувачка.

Тоа предизвика сериозно оштетување на глобалната активност. Изгледите се влошија брзо и сега проектираме дека глобалната економија ќе заврши во рецесија во 2020 година – најлошата стапка во повоената историја.

Како и да е, секоја нумеричка прогноза за периодот што претстои, е предмет на невидени нивоа на неизвесност. Ризиците се цврсто врзани за негативните проценки, вклучувајќи подолготрајна пандемија и продолжување на мерките за ублажување, финансиски кризи, натамошен пад на цените на стоките и суровиниет и побавно закрепнување како резултат на постојните влијанија врз потрошувачите и фирмите и повлекување од глобалните ланци на вредности.
Овие фактори може да доведат до суштински поголема загуба на производството во блиска иднина.

Како што покажаа минатите глобални кризи, регионот на Западен Балкан не е имун на прелевање од глобалните шокови, со оглед на блиските врски со земјите од ЕУ, како во поглед на трговијата така и од финансиските текови.
Во рамките на регионот, големините и изворите на прелевање се разликуваат во различни земји во регионот.
На пример, како што истакнуваме во нашиот последен Регионален економски извештај  https://www.worldbank.org/en/region/eca/publication/western-balkans-regular-economic-report, земјите како Албанија, Црна Гора и Косово кои се многу зависни од туризмот или извозните производи, како што се јагленот и металите, веројатно ќе бидат посилно погодени, со рецесии во просек од 5%.
Земјите како Босна и Херцеговина, Србија или Северна Македонија, за кои главен канал за пренос ќе бидат трговските врски преку глобалните ланци на снабдување, се очекува да доживеат нешто помалку акутни рецесии, меѓу 3,2% и 1,4%.

Како што е случајот во земјите на ЕУ, повеќето од мерките за ублажување на влијанието воведени во регионот досега се фокусираат на поддршка на ликвидноста на деловните субјекти за да се намалат банкротите и на тој начин да се заштитат работните места сè додека не се укинат ограничувањата.
Овие мерки се дизајнирани да го намалат непосредното социјално, како и економското влијание на ерозијата во економската побарувачка и понудата во текот на првата фаза на оваа криза, додека ограничувањата за спречување на ширењето на COVID-19 пандемијата се уште се во сила.

Сè уште е премногу рано да се процени влијанието на овие мерки бидејќи во повеќето земји имплементацијата само што започна и големината на шокот е тешко да се проектира.
На крајот на краиштата, исходот од овие мерки ќе зависи од времетраењето на кризата. Мора да имаме на ум дека владите се соочуваат со дилема за избор помеѓу краткорочните и долгорочните мерки, но сигурно е корисно да се задржат некои од фискалните оружја за фазата на закрепнување.
Како и повеќето економии во развој, земјите од Западен Балкан, особено оние со мал фискален простор, треба внимателно да ја мерат секоја мерка.


ИзвозМК: Колку се лоши последиците врз македонската економија и каде ги гледате најкритичните точки каде ќе биде потребно посилно да се делува?

Мантованели: Додека големината е сè уште неизвесна, каналите на пренос се јасни. Од една страна, пандемијата ги намалува цените на стоките и суровините; додека од друга страна се нарушуваат глобалните и регионалните синџири на снабдување, се намалуваат патничките и туристичките пристигнувања, се намалува побарувачката за извозот и се намалува потрошувачката на домаќинствата, бидејќи мерките за ограничување и загубите на работни места ги менуваат приходите и однесувањето на домаќинствата.
Според нашата основна прогноза, претпоставувајќи дека појавата на коронавирус во голема мерка ќе биде ставена под контрола  до средината на 2020 година, до крајот на годината економијата на Северна Македонија сепак ќе мора да се справи со рецесија од 1,4%.
Според ова сценарио, закрепнувањето се очекува од јули, со постепеното укинување на мерките и закрепнување на финансиските пазари и синџирот на снабдување.
Во ова сценарио, економијата би се намалила во вториот квартал за над 10%, предводено од падот на производство, градежништво, туризмот, трговијата и недвижнини и излез, и ќе излезе од рецесија во третиот квартал со благ раст.
Се очекува личната потрошувачка значително да забави во однос на 2019 година, а извозот и инвестициите исто така ќе опаѓаат.
Сепак, потрошувачката на владата би се зголемила во обид да се зајакне економијата и да се спротивстави на влијанието на коронавирусот.
Повисокото владино трошење ќе резултира во повисок дефицит и нивоа на долгови.
Забавувањето на понудата и побарувачката повикува на силни фискални и монетарни одговори. Со цел спротивставување на негативните ефекти од пандемијата, имаше координиран одговор од Владата и Централната банка.
Од една страна, за поддршка на луѓето и фирмите, Владата објави пакет мерки во износ од околу 2% од БДП.
Тој вклучува делумни субвенции за социјалните придонеси и плати на сите засегнати фирми, бенефиции за невработеност и социјална помош на засегнатите лица, одложена наплата на даноци и субвенционирани заеми за помалите бизниси.
Во исто време, Централната банка ја намали основната стапка во два чекори на историски минимум од 1,75% , потоа на 1,5%, обезбеди дополнителна ликвидност на банките со намалување на износот на аукциите на записи, ја реактивираше неконвенционалната мерка поврзана со инструментот за резервации за поддршка најпогодени сектори и неколку регулаторни мерки насочени кон одржување на кредитниот циклус на банките.
И покрај тоа, што сè уште немаме достапни податоци за јасно да се процени влијанието на мерките, се чини дека досега барем нема поголемо отпуштање на вработените што може да укаже на тоа дека компаниите сè уште ја издржуваат кризите без поголеми кратење на работните места.

До завршувањето на почетната фаза на итен одговор, надлежните треба да продолжат да се фокусираат на обезбедување на медицински материјали и персонал, мерки за забавување на ширењето на вирусот и намалување на оптеретувањето на здравствениот системи, обезбедување фискална стабилност и пристап до финансии, зачувување на стабилноста на финансискиот сектор обезбедувајќи соодветна ликвидност, заштита на засегнатите луѓе и помагање на деловните субјекти да преживеат и да ги задржат работниците.
Во следниот период, сигурно ќе има потреба од дополнителни фази на поддршка, како што економијата ќе преминува од фазата на одговор на кризата во фазата на закрепнување. Ова, секако, во голема мерка ќе зависи од тоа како ќе се развива кризата во Северна Македонија и на меѓународно ниво.

Сепак, важно е властите внимателно да го следат влијанието на најавениот пакет мерки и да прават информирани измени за време на нивното спроведување.
Конечно, во дизајнирањето на мерките треба да се биде свесен за достапниот фискален простор и промените помеѓу краткорочните мерки за ублажување и долгорочната поддршка.
Додека обезбедуваат краткорочни мерки за ублажување кои ја премостуваат ликвидноста на засегнатите фирми, креаторите на политики треба да задржат простор за фазата на закрепнување, бидејќи ќе биде потребна и поддршка на среднорочен период.
Како што беше случај во минатото, Светската банка е подготвена да ја поддржи земјата во анализирањето на ситуацијата за да се олесни носењето на добро информирани политики и одлуки.


ИзвозМК: Колку ќе биде опасен падот на приходите во буџетот и на кој начин тие треба да се надоместуваат, дали единствено преку надворешно задолжување или се потребни кратења на расходите? 

Мантованели:  Како што беше видливо од податоците за извршување на буџетот за март, кризата веќе има значителен негативен ефект врз јавните финансии. Ова веројатно ќе биде уште поголемо во месеците април и мај, бидејќи мерките на ограничување влијаат врз економската активност на домаќинствата и на деловните активности, што резултира во пад на наплатата на даноците.

Овој непосреден недостаток на приходи ќе биде надополнет со акумулираните неефикасности во системот како што е веќе релативно ниската база на приходи, ниските даночни стапки, значајните даночни ослободувања и неефикасноста во наплатата на приходите, кои додаваат притисок на веќе тесниот фискален простор за поттикнување на растот.

Од друга страна, трошоците на владата ќе се зголемат бидејќи надлежните, од една страна, се обидуваат да се справат со итната здравствена состојба и, од друга страна, да се обидат да ја зголемат агрегатната побарувачка преку субвенции за компаниите и зголемените трошења за социјална заштита.

Очекуваме дека комбинираните негативни ефекти како врз приходите, така и врз расходите може да се зголемат на ниво на буџетски дефицит на над 5% од БДП во 2020 година.
Заради ова, зачувувањето на јавните финансии оваа година ќе бара значителен напор и од страната на трошоците за да се минимизираат непотребните трошоци, но и од страната за задолжување за покривање на зголемените потреби за финансирање.
Во така тесно фискални опкружување, ние ја советуваме владата да размисли за реприоритет на трошоците, со намалување на неприоритетните трошења.
Во 2020 и 2021 година, владата има големи финансиски потреби, заради зголемениот дефицит, но и поради големите отплати што достигаат во декември 2020 и јули 2021 година.
Властите беа проактивни во овој поглед и веќе обезбедија значително финансирање од ММФ, Светот Банка и ЕУ, под поволни услови.
Покрај тоа, Министерството за финансии веќе соопшти дека планира да издаде еврообврзница во наредните месеци. Неминовно, зголеменото задолжување ќе го зголеми јавниот долг кој се предвидува да се зголеми на 55% од БДП до крајот на годината, што претставува зголемување за 6 процентни поени во однос на 2019 година.

ИзвозМК: Македонската влада излезе досега со два пакети мерки за поддршка на погодените компании и заштита на работните места. Дали сметате дека тие се дизајнирани за да обезбедат доволно широк опфат и во кои делови сметате дека треба да се делува посилно, со оглед дека се очекува влошување на ликвидноста дури и кај големите компании? Какви политики би можеле да помогнат?

Целта за поддршка на фирмите во краткорочната „фаза на реакција на кризи“ треба да биде решавање на непосредните предизвици на ликвидноста, да се намалат отпуштањата на работници и да се избегне затворање на фирми и банкрот.
Искуството од претходните кризи укажува на тоа дека овој вид поддршка треба да биде брз, транспарентен и временски ограничен. Сите мерки спроведени во оваа почетна фаза на одговор треба да имаат јасни стратегии за излез, бидејќи целта е да се ублажат влијанијата на непредвиденото нарушување, наместо да се задржат вештачки живи и оние фирми, кои се соочувале со предизвици и пред шокот.

Повеќето земји погодени од кризата спроведуваат слични мерки како оние најавени во Северна Македонија, вклучувајќи субвенции за плати, грантови за покривање на дел од фиксните трошоци, одложување на даноците, комуналните исплати и ратите на кредитите. Некои земји го стимулираат банкарското кредитирање преку делумни гаранции за заеми.

Тие исто така ги користат своите системи за јавни набавки за да ја зголемат ликвидноста на компаниите со зголемување на јавната потрошувачка и забрзана исплата на добавувачите.
Сетот на владините мерки кои сега се имплементираат одговара на капацитетот на македонскиот буџет и на непосредните ликвидни потреби на компаниите.

Од страна на Светската банка се обезбедени техничка помош и меѓународни најдобри практики на владата и ние бевме задоволни што повеќето совети беа вметнати во програмите на Владата (на пример, советувавме и за субвенционирање над минималната плата, дел од социјалните придонеси за секторите кои беа најмногу погодени од кризата и преземените мерки за заштита на здравјето на луѓето, како што се туризмот и угостителството. Како што веќе споменавме, пренасочуваме 50 милиони евра за поддршка на субвенциите за плати и социјални придонеси за микро, мали и средни претпријатија.
Ние ќе продолжиме да ги советуваме властите да планираат и други мерки за да и помогнат на економијата да се опорави откако ќе заврши почетната фаза на реакција на кризата.

Во „фазата на закрепнување“, политиките треба да бидат насочени кон поддршка на претпријатијата ориентирани кон развој, промовирање на прераспределување на ресурсите кон  поефикасните компании.
Исто така, на компаниите ќе им треба значителна поддршка за прилагодување на пост-кризното опкружување и градење на отпорност, вклучувајќи дигитална трансформација на нивните деловни активности, финансиско реструктуирање, диверзификација на нивните мрежи на снабдувачи и купувачи, развој на нови производи и услуги што одговараат на новата зголемена побарувачка.
Светската банка е подготвена да ја поддржи владата и компаниите да се повратат во развојот и да создадат можности за вработување за луѓето од Северна Македонија кои се потребни.

Извоз.МК: Какви се очекувањата на Светската банка за македонската економија и за процесот на закрепнување? Што ќе биде најважно во фазата на закрепнување на економијата? Какви економски и фискални мерки и политики сметате дека ќе бидат најефикасни за да се даде потребниот стимул на економијата? Дали треба да се поттикнува потрошувачката или понудата?

Кризата со COVID-19  уште еднаш покажува дека зачувувањето на стабилноста на макроекономскиот и финансискиот сектор е неопходно за подобрување на отпорноста на економските шокови.
Северна Македонија влезе во оваа рецесија со релативно стабилно макроекономско опкружување и во рамките на нашата најнова прогноза се очекува растот да се врати во 2021 година, како што ќе се зајакнува побарувачката под претпоставка корона вирусот да се стави под контрола до средината на 2020 година.
Отпочнувањето на преговорите за пристапување во ЕУ, најавено на 25 март 2020 година, треба да ги зајакне реформите и довербата на инвеститорите, за да откако ќе заврши кризата растот се врати побрзо.
Во ова сценарио на закрепнување во облик на V,  растот во 2021 година се очекува да достигне 3,7%, бидејќи обновената доверба кај потрошувачите и инвеститорите ќе ја зголеми потрошувачката, приватните инвестиции и извозот.

Како што споменавме и претходно, сигурно ќе има потреба од дополнителни мерки за поддршка, откако економијата ќе премине во фазата на закрепнувањето.
Ова, секако, во голема мерка ќе зависи од тоа како кризата ќе се развива и на локално и на глобално ниво.

Во фазата на закрепнување, целите на политиката треба да се префрлат на помагање на фирмите да се вратат на нивото на производство и вработување во пред кризата и да се постават темелите за подолгорочен раст базиран на поголема продуктивност.

Мерките за кредитна и даночна поддршка треба да бидат насочени кон промовирање на технолошка модернизација, иновации и реактивирање на синџирите на снабдување. Овие мерки може да вклучуваат шеми за гаранција за кредити за мали и средни претпријатија за да се поттикнат инвестициите во опрема и машини кои се од витално значење за зголемување на продуктивноста, намалување на даночните олеснувања понудени во почетната фаза на одговор на кризата и нивно пренасочување во стимулации и субвенции за промовирање на продуктивни инвестиции, иновации, обука на работниците, усвојување на нова…Мерките за поддршка на вработеноста треба да бидат насочени кон привремени програми за создавање работни места преку Агенцијата за вработување, реактивирање на работниците кои ги изгубиле своите работни места, како и зајакнување на нивните вештини.

Поттикнувањето на вклученоста и продуктивноста ќе бара повторно насочување кон структурните реформи, како што се зајакнување на државните институции кои го штитат владеењето на правото, заштита на конкуренцијата во приватниот сектор, реформи во судството, решавање на проблемот на неусогласеноста на вештините на работната сила и подобрување на јавните услуги за зајакнување на човечкиот капитал.

Ваквата комбинација на структурни реформи ќе помогне да се отвори простор за посилен, поправеден и поодржлив раст и на тој начин да се обезбеди побрза конвергенција со нивото на приходи на ЕУ, како и поголема отпорност на надворешните шокови, како што беше пандемијата COVID-19.


ИзвозМК:
Дали сметате дека ќе биде потребно да се коригираат даноците, да се корегираат преголемите парафискални давачки, превисоките царини…?

Мантованели: Како итен одговор на кризите, властите воведоа даночни одложувања за најпогодените компании и сектори.
Ова, најверојатно, ќе обезбеди дополнителна ликвидност на компаниите и ќе им помогне да ја преживеат кризата подобро.

Сепак, откако економијата ќе влезе во периодот на закрепнување, фокусот треба да биде на подобрување на ефикасноста на наплатата на даноците и проширување на даночната основа.
За изминатите 10 години, пред пандемијата, наплатата на приходите во Северна Македонија како дел од БДП беше и сè уште е меѓу најниските во регионот и во ЕУ.

Помеѓу 2008 и 2019 година, приходите на владата се намалени од 33% од БДП на 29% од БДП. Ова е далеку под просекот на ЕУ од 45%, но и меѓу земјите во регионот. Само Албанија и Косово собират помалку приходи во буџетот.

Ова во најголем дел се должи на акумулираните неефикасности, како што се релативно малата даночна основа, ниските даноци, значајните даночни ослободувања и неефикасноста во наплатата на приходите, кои создаваат дополнителен значителен притисок на веќе тесниот фискален простор за поттикнување на растот.

Неодамна објавената стратегија за даночни реформи се обидува да одговори на некои од овие проблеми и Светската банка придонесува во овој поглед преку тековна техничка помош во проценка на даночните празнини и исто така, сеопфатна анализа на функционирањето на даночната администрација, вклучувајќи ги Министерството за финансии , Управата за јавни приходи и царинските органи.

Во следниот период,  даночните реформи треба да имаат за цел да го зголемат ниското и еродирачко ниво на приходи, особено од директното оданочување, да ја прошират даночната основа со рационализирање на даночните ослободувања и воведување на прогресивност во оданочувањето на персоналниот доход.

ИзвозМК: Падот на извозот се чини неминовен со оглед на фактот дека ЕУ, нашиот најголем трговски партнер, се соочува со најголем досега економски пад. Преголемо е учеството на индустријата за автомобилски делови во македонскиот извоз во време кога европската автомобилска индустрија се соочува со тешки проблеми. Колку може да биде опасна оваа ситуација за македонската економија и како да се делува за да се намалат негативните ефекти?

Концентрацијата на извозот на ограничен број производи и пазари е секогаш ризик. Затоа, Владата на среден рок треба да стави акцент на диверзификација на извозот преку стимулирање на пристап до нови пазари, подобрување на продуктивноста и поттикнување на иновации.
Пред кризата, Владата им обезбеди значителна поддршка на локалните компании преку Фондот за иновации и технолошки развој и Законот за финансиска поддршка на инвестициите.

Овој тренд на инвестиции во модернизација и проширување на локалната економија треба да продолжи, со некои прилагодувања за да се подобри таргетирањето и ефективноста.
Она што треба да се прошири е поддршката за интеграција во глобалните синџири на снабдување, како и зголемувањето на регионалната трговија и електронската трговија. Подобрувањето на знаењата и вештините на вработените, на раководно и на техничко ниво, е исто така клучно.

ИзвозМК: Каква поддршка може да очекува земјата од Светската банка?

Мантованели: Светската банка мобилизираше неколку инструменти, како финансиска, така и техничка помош, за поддршка на Северна Македонија во управувањето и ублажување на влијанието на пандемијата.
Во однос на финансиската помош, ние дадовме пристап на земјата до брзи средства за итни случаи, создадени за поддршка на државите да одговорат на итни случаи на СОВИД-19.
Светската банка на 30 април веќе го одобри проектот вреден 90 милиони евра за реакција на итни случаи поврзани со COVID-19, за зајакнување на националните системи за реагирање на здравствената криза, зајакнување на подготвеноста на јавното здравство и помагање во ублажување на некои од социјалните и економските последици за домаќинствата. (http://document.worldbank.org/curated/en/590811588861008910/North-Macedonia-Emergence-COVID-19-Project)
Штом ќе завршат националните процедури за ратификација, овие средства ќе започнат да се испорачуваат за поддршка на земјата за справување со оваа невидена криза и ублажување на влијанието врз нејзините граѓани.
Покрај тоа, во партнерство со Министерството за финансии, го разгледувавме целокупното портфолио на одобрени проекти во земјата за да идентификуваме средства кои се сè уште нераспределени што можат да бидат пренасочени кон управување со кризи и посткризно економско закрепнување.
Како дел од ова, ние активиравме на 8 мај специјална рамка за вонредни состојби која е вградена во една од неодамна одобрениот Проект за локални патишта, за да се мобилизираат средства за брзо плаќање за поддршка на микро, малите и средни претпријатија кои се погодени од неопходните мерки за зачувување на јавното здравје и сод намалената побарувачка, дома и од странство.
Заедно, овие програми изнесуваат 140 милиони евра, што се очекува да бидат исплатени во 2020 година.