Пандемијата на Ковид 19 предизвика силни пореметувања и прекини во прехранбената индустрија и во синџирите на снабдување во целиот свет, како и промени во однесувањето на потрошувачите.
Почетокот на кризата, кога трговијата буквално беше прекината низ целиот свет, пандемијата извади на површина една парадигма на која со текот на времето како да се подзаборави. А тоа е дека домашното производство на храна е прашање на национална безбедност. Затворањето на границите на почетокот на пандемијата ги освестија многу држави дека се премногу зависни од храна.
Преголемата зависност од увоз ги запали црвените аларми во многу држави дека мора да се зголеми домашното производство на храна, бидејќи глобалните синџири на снабдување создадени во време на забрзаната глобализација не се сигурни и можат лесно да бидат прекинати и срушени.
Пандемијата создаде прекини во синџирите на снабдување од производството на полињата до глобалната трговија, но и пад на побарувачката , недостаток на работна сила на фармите, заради што Обединетите Нации препорачаа дека државите треба да работат на тоа да го зголемуваат сопствениот капацитет за локално производство на храна за да се спречи недостаток на храна при евентуални следни вакви прекини во снабдувањето со храна.
Уште еден тренд кој се потенцираше со пандемијата и затворањето на границите е вртење на потрошувачите кон локалните производи и домашните производители, заради што има и растечки протекционизам на повеќе пазари, што веќе го чувствуваат дел од извозниците.
Пандемијата на корона вирусот само ги потенцираше лошите трендови во производството и трговијата со храна со светот, односно го намали извозот, а уште повеќе го зголеми увозот на храна. Така во првата половина годинава сме извезле прехранбени производи вредни 164 милиони евра, што е пад од 7,3% во споредба со истиот период лани, додека во истиот период сме увезле храна вредна 331 милиони евра, или за 4,9% повеќе, при што, дефицитот во трговијата со храна со светот продолжува да расте.
Минатата година, пак, извозот на прехранбени производи изнесувал 367 милиони евра, додека увозот изнесувал 670 милиони евра.
Извозот на храна во изминатите 10 години е зголемен за 48% или за само 118 милиони евра. Од вкупниот извоз на храна, дури 48% или 175 милиони евра се остварува со продажба на свежо овошје и зеленчук, 143 милиони евра се од извоз на тутунски производи, 82 милиони евра од извоз на преработки од жита, во кои спаѓаат и кондиторските производи, 75 милиони евра се од извоз на пијалоци, од што најголем дел е извозот на вино.
Увозот на храна во изминатите 10 години е зголемен за 250 милиони евра или за 60. Ако пред 10 години дефицитот во трговијата со храна изнесувал 172 милиони евра, лани тој достигнал 303 милиони евра, односно е поголем за цели 76%. Тоа само докажува дека извезуваме поевтина храна која носи пониски извозни прихооди, додека увезуваме поскапа храна со повисок степен на доработка, која ја плаќаме поскапо.
Очигледен е и заклучокот дека и покрај стотиците милиони евра кои се даваат како субвенции во земјоделието Македонија не успева да го зголеми сопственото производство на храна, бидејќи производството и преработката на храна стануваат се поскапи и понеконкурентни, оптоварени под товарот на фискалните и парафискалните давачки.
Кои се најголеми извозници на храна?
И покрај бројните проблеми со кои се соочува, македонската прехранбена индустрија се покажа како исклучително витална, жилава и пропулзивна извозна индустрија, која успева да изгради респектабилни извозни брендови и добро да се етаблира на пазарите во регионот, но и на многу пазари низ Европа и светот. Станува збор за извозна индустрија во која работат доминантно компании со домашен капитал, кои имаат големо учество во економијата и вработеноста.
На годинешното рангирање на најголеми македонски извозници објавено во рамки на специјалната едиција ТОП 100 ИЗВОЗНИЦИ, која неодамна ја објави специјализираниот портал Извоз.МК се најдоа 16 компании од прехранбената индустрија, кои се меѓу најбројните извозни компании на листата најголеми извозници. Сите 16 прехранбени компании направиле вкупен извоз од 137 милиони евра или околу 40% од вкупниот извоз на храна во земјата остварен во 2019 година.
Од нив, шест најголеми извозници се од кондиторската индустрија, која се покажа како една од најбрзорастечките извозни индустрии.
Најголем извозник на прехранбени производи веќе неколку години по ред е домашната кондиторска фабрика Макпрогрес од Виница. Извозот на Макпрогрес за минатата година изнесуваше околу 19,7 милиони евра, со што компанијата е рангирана како 34 најголема извозна компанија во земјава. Станува збор за компанија која од мал семеен бизнис основан во 1990 година, успеа да прерасне во еден од водечките производители на кондиторски производи во Југоисточна Европа со извоз во повеќе од 55 земји во светот.
Втора најголема извозна компанија од прехранбениот сектор е домашната компанија Витаминка од Прилеп, една од најголемите и најсупешни прехранбени компании во земјава и регионот, која минатата 2019 година година ја заврши со извоз вреден 16,3 милиони евра. Компанијата за своето 63 годишно постоење успеа да изгради многу респектабилни брендови кои се продаваат во над 30 земји од целиот свет, но и во најголемите малопродажни светски системи, а континуирано наназад неколку години бележи раст на извозот од 5% до 7% годишно.
Како трет најголем извозник се јавува Млекара Битола со продажби во странство од 13,1 милион евра. Но, како што појаснуваат од компанијата, иако се најголем играч во домашниот бизнис со млеко, нивната висока позиција на листата најголеми извозници лани се должи на услужните дејности за преработка на млеко од увоз за сметка на компанијата Имлек од Србија. (Имлек беше сопственик на битолската Млекара, пред да биде купена од страна на инвестицискиот Mid Europa Partners).
Четврт најголем извозник од прехранбената индустрија е Пекабеско, производителот на сувомеснати производи, кој минатата година ја заврши со извоз од 10,8 милиони евра. Пекабеско е една од ретките домашни успешни бизнис приказни, која почна како трговска фирма застапник на српски бренд, а низ годините успеа да изгради производство и да стане еден од најголемите производители и извозници на месни преработки.
Петти најголем извозник е компанијата со српски капитал Свисслион, која минатата 2019 година ја заврши со извоз од 10,1 милион евра. По неа на шестата позиција следи домашната компанија Ал Макс од Струмица со извоз од 7,8 милиони евра. Седма е Виталија со извоз од 7,6 милиони евра, а на осмата позиција е кондиторската компанија Европа со извоз вреден 7,1 милион евра.
Деветти најголем извозник е компанијата Баџо од Струмица, со извоз на земјоделски производи во вредност од 6,4 милиони евра, додека десетта најголема извозна компанија е кондиторската компанија Мултипром од Скопје со извоз од 6 милиони евра.
На листата 100 најголеми извозници се најдоа три компании за трговија на големо со овошје и зеленчук, Баџо од Богданци, Сафир Промет од Струмица и Бимфоод од Прилеп, со вкупен извоз од околу 18 милиони евра.
На листата на 100 најголеми извозници од индустријата на преработувачи на овошје и зеленчук се најде само Дием Гевгелија со извоз од 4,9 милиони евра. Но, во оваа индустрија, која има многу голем потенцијал за развој и поголем извоз работат голем број на мали и средни фирми кои успешно го извезуваат своето производство во странство.
Самиот факт што на листата најголеми извозници на храна само 5 компании имаат извоз поголем од 10 милиони евра, покажува дека станува збор за релативно мали компании, кои би можеле многу повеќе да извезуваат доколку би имале стабилни и поволни услови за водење бизнис дома и поголема поддршка за стандардизација, маркетинг, настап во странски пазари и вклучување во големите синџири на снабдување. Нешта што компаниите со кои се конкурираат на светскиот пазар веќе ги имаат.
