Србија воведува национален данок за јаглерод диоксид (CO2), како финансиска обврска за домашните загадувачи.
Компаниите во Србија кои произведуваат цемент, железо, челик, алуминиум, вештачко ѓубриво, но и електрична енергија – инаку компании кои се класифицирани како „големи загадувачи“ поради природата на нивната работа – ќе мора да ѝ плаќаат на државата данок на загадување од 1 јануари.
Данокот ќе изнесува четири евра по тон емитиран јаглерод диоксид (CO2) и еквивалентни гасови. Наплатата на овој данок ќе се однесува и на компаниите што ги увезуваат овие „валкани“ суровини.
Оваа мерка, дефинирана со Предлог-законот за данок на емисии на стакленички гасови, е дел од одговорот на Србија на Механизмот за прекугранично прилагодување на јаглеродот (CBAM) на Европската Унија, кој стартува на 1 јануари 2026 година. Очекувањата се дека со плаќањето на националниот данок, српските компании треба да бидат ослободени од плаќање на скапиот европски прекуграничен данок CBAM, кој исто така стапува на сила на 1 јануари 2026 година.
Целта на воведувањето на овој домашен данок е двојна: да се охрабрат домашните компании да го намалат загадувањето и, што е клучно, да им се овозможи да го одбијат овој износ од данокот CBAM при извоз во ЕУ.
На овој начин, се осигурува дека парите, наместо целосно да се влеваат во буџетот на ЕУ, остануваат во Србија.
Во исто време, во јавна дискусија е уште еден закон, кој се однесува на данокот на увоз на производи со интензивна содржина на јаглерод, чија цел е да ги заштити нашите производители од поевтина конкуренција од земјите кои не наплаќаат слични даноци.
Кој е одговорен за данок?
Данокот на емисии нема да се однесува на сите економски субјекти, туку само на правни лица и претприемачи кои, како оператори на постројки, се должни да имаат дозвола за емисија на стакленички гасови (GHG).
Законот прецизно ги таргетира петте сектори со најголема енергетска и емисиона интензивна потрошувачка:
Производство на вештачки ѓубрива и азотни соединенија
Производство на цемент
Производство на железо, челик и феролегури
Производство на алуминиум. Производство на електрична енергија
Овие активности, според проценките, предизвикуваат над 57 % од вкупните емисии на стакленички гасови во Србија, што ги прави приоритет за воведување мерки за намалување на загадувањето.
Како ќе се пресметува данокот и кои се придобивките?
Иако даночната стапка е фиксирана на четири евра по тон еквивалент на CO2, даночната основа не ги зема предвид вкупните емисии. Таканаречената „референтна емисија“, која го претставува технолошки неизбежното ниво на загадување, се одзема од вкупната количина на емитирани гасови. На овој начин, се оданочува само „вишокот“ загадување над пропишаниот стандард, што, како што оценува законодавецот, директно ги поттикнува инвестициите во ефикасност и модернизација.
Во анализата на ефектите од законот, се наведува дека просечен голем индустриски емитер (на пр. цементарница или електрана) со годишна емисија од околу 250.000 тони еквивалент на CO2 би можел да се соочи со годишен даночен трошок од еден милион евра.
За да се ублажи финансиското влијание и да се стимулира „зелената транзиција“, законот предвидува олеснувања.
Најзначајното е наменето за субјекти од електроенергетскиот сектор. Тие можат да го остварат правото на даночен кредит во износ од 20 % од вредноста на средствата што ги инвестирале во пропишани мерки за намалување на емисиите. Овој кредит, сепак, е ограничен на 80% од вкупната даночна обврска.
И двата закона се во фаза на јавна дебата, а се планира да почнат да се спроведуваат од 1 јануари 2026 година, кога ќе започне имплементацијата на механизмот CBAM во ЕУ.
