Пишува: Неда Поповска-Камнар, Швајцарска програма за зголемување на пазарната вработливост-ИМЕ
75% од потрошувачите на европскиот пазар, којшто претставува број еден извозен пазар на нашата земја, преферираат купување на производи коишто имаат одржливо пакување, односно се направени од материјали коишто може да се рециклираат и се еколошки.
Гласот на потрошувачите од Европската унија е од особена важност за нас, имајќи во предвид дека најголем дел од производите на македонските извозни компании, се пласираат на европскиот пазар. Така, само во првите осум месеци на 2023 година остварен е извоз во ЕУ во износ од 4,3 милијарди евра. Истовремено, 77% од потрошувачите на европскиот пазар посветуваат внимание на производи чиешто пакување може повеќекратно да се употреби, додека над 60% од нив акцент даваат и на намалување на отпадот од храна и пијалаци и контролирање на употребената енергија.
Овие тврдења се дел од Анкетата спроведена помеѓу 9.000 потрошувачи од Европската унија, Северна и Јужна Америка во 2022 година, од страна на „Euromonitor International“ во партнерство со глобалната компанија „Trivium Packaging“[1] и објавенa во извештајот „The 2023 Buying Green Report“. Целта на Анкетата е да се прикажe перцепцијата и ставот на потрошувачите кон одржливото пакување на производите, којашто станува една од најактуелните теми на меѓународните пазари.
Новите еколошки пазарни трендови одат напоредно со најновиот предлог на Европската комисија-Регулативата за пакување и отпад од пакување (PPWR), која ги поставува барањата за производство на пакување и управување со отпад од пакување. Конечната верзија од овој предлог треба да биде објавена во првата половина на 2024 година. Оваа регулатива е во насока на поддршка на „Зелениот договор“ на ЕУ чијашто главна цел е создавање на одржлива, климатски-неутрална Европа до 2050 година. Главната цел на новата регулатива е превенција на отпадот од пакување, при што се очекува запирање на неговиот растечки тренд и намалување од 15% до 2040 година по глава на жител по земја-членка, во споредба со бројките од 2018 година. Ова ќе доведе до севкупно намалување на отпадот во ЕУ за околу 37% во споредба со нивото во 2018 година.
Една од клучните цели на новата европска регулатива е целото пакување до 2030 година да може да се рециклира на економски исплатлив начин. Главната мерка е да се постават критериуми за дизајн со кои ќе треба да се усогласат сите пакувања со цел тие да може да се рециклираат. Ова се однесува на сите материјали за пакување и ќе биде надополнето со систем за верификација дека пакувањето пласирано на пазарот може да се рециклира. На овој начин се очекува да се зголеми вкупната стапка на рециклирање, а истовремено ќе биде предуслов за претворање на рециклирана амбалажа во висококвалитетна секундарна суровина за производство на нови производи. Мерките за новиот тип на пакување би важеле подеднакво за домашните и за увозните производи при што европските и неевропските производители би се соочиле со истите барања. Македонските извозни компании ќе треба постепено да го прилагодат пакувањето на своите производи согласно новата регулатива, со цел да им се овозможи непречен влез на европскиот пазар и задржување на нивната конкурентност.
Покрај законските барања коишто ќе треба да ги следат, македонските компании посебно внимание ќе треба да посветат и на еколошките трендови. Дека, еколошката свест е на високо ниво, покажува и фактот дека кај 63% од потрошувачите вклучени во Анкетата на „Euromonitor International“ е помала веројатноста да купат производ чиешто пакување е штетно за животната средина. Од друга страна, потрошувачите сѐ повеќе се одлучуваат за одржливо пакување на производите коешто е полесно прилагодливо во секојдневниот живот, како што се кеси, шишиња, а истовремено е и трошковно ефикасно. Така, 80% од анкетираните потрошувачи се спремни да купат производи со повеќекратно користење на пакувањето со цел да го намалат влијанието на животната средина. Ваквиот интерес е застапен кај сите возрасти, но најмногу помеѓу потрошувачите од 35 до 54 години кои се спремни да купат производи со пакување што би го користеле повторно. Според потрошувачите, моментално, производите за храна и пијалоци имаат најмногу опции за одржливо пакување во однос на другите, при што најголем дел од нив очекуваат овој тренд да продолжи. Во иднина, се очекува и останатите типови на производи како што се производи за лична хигиена, индустриските производи да бидат во еколошко пакување.
Според Анкетата, најголем дел од потрошувачите коишто би купиле производ со одржливо пакување, покрај оние со повисоки приходи, се потрошувачи од помладата генерација, што укажува дека еколошкото пакување се очекува да биде иднината на пакување на производите. Така 76% од потрошувачите на возраст од 18 до 34 години би купиле производ барем делумно поради одржливото пакување, додека дури 82% од потрошувачите со високи приходи исто така би се одлучиле во оваа насока. Дека се дава предност на еколошката свест над финансиската моќ, покажува и високиот процент на потрошувачи со низок и среден доход (околу 70%) коишто би купиле производи со одржливо пакување. Истовремено, 82% од анкетираните потрошувачи се спремни да платат повеќе за производи со еколошко пакување, при што 29% од потрошувачите би платиле и над 10% од цената за овој тип на пакување.
Сепак и покрај зголемениот интерес, постои определен јаз, при што над половина од анкетираните потрошувачи велат дека повеќето производи што моментално ги купуваат немаат одржливо пакување. Со тоа нѐ изненадува и фактот, што и покрај зголемената еколошка свест на потрошувачите, количеството на отпад продолжува да расте побрзо од рециклирањето, и тоа најмногу од еднократното пакување. Така на пример, доколку не се преземат соодветни мерки, се очекува пластичниот отпад да се зголеми за 46% до 2030, во однос на 2018 година. Поради тоа, новата европска регулатива, покрај пакување за повторна употреба или полнење, содржи и забрани за користење на одредени видови непотребни пакувања, како што се пакување за еднократна употреба на овошје и зеленчук, различни пакувања коишто се употребуваат во ресторани и кафулиња, минијатурни пакувања за еднократна употреба во хотели и слично. 20% до 2030 година и дури 80% до 2040 година од ладните и топлите пијалоци, ќе треба да се полнат во контејнер што е дел од системот за повторна употреба или да им се овозможи на потрошувачите да дојдат со свој сад за полнење. 10% од пакувањата за транспорт при е-трговија ќе треба да бидат повторно употребливи до 2030 година, а 50% до 2040 година. Би се вовела определена стандардизација на форматите на пакување за повеќекратна употреба, на пример шишиња за пијалоци, при појаснувања за дизајнот на системот за повторна употреба и полнење.
Со новата регулатива, исто така, ќе се овозможи потрошувачите да добијат производи со јасно дефинирани ознаки што ќе придонесе за полесно купување на производи со еколошко пакување и нивното рециклирање. Имено, бројни истражувања покажуваат дека потрошувачите многу често се во заблуда кои производи може да се рециклираат, а кои не. Потврда за тоа се и наодите од Анкетата, каде што на пример потрошувачите сметаат дека 54% од производите со пакување од стакло се рециклираат наспроти реалната стапка од 32%, додека кај пластиката јазот е уште поголем. Имено, потрошувачите оценуваат дека 45% од производите од пластика се рециклираат, наспроти реалната стапка од 14%. Кај пакувањето од метал и челик, состојбата е обратна, поголем е процентот на можноста за рециклирање, отколку што е оценката на потрошувачите.
Воведувањето на производи со еколошко пакување на меѓународните пазари, поголема едукација на потрошувачите при истовремено зголемување на свеста за одржување на животната средина ќе претставува постепен, долготраен, но неизбежен процес во којшто ќе мора да се вклучат сите пазарни учесници. Овие трендови веќе се започнати на светско ниво, и неминовно е дека тие во иднина ќе земаат сѐ поголема сила.
И покрај тоа што за македонските компании коишто моментално се борат со ликвидност и соодветен пласман на своите производи, овие еколошки трендови изгледаат далечни, вистината е дека во иднина тие ќе бидат нивна неизбежна реалност. Поради тоа, навремено и соодветно прилагодување на извозните компании ќе придонесе кон полесна и поквалитетна транзиција на македонските производи кон новите еколошки трендови.
[1] глобална компанија со водечка експертиза во индустријата за производство и снабдување на одржливо метално пакување.
